काठमाडौँ / वर्षौंदेखि हामीलाई थाहा छ कि हाम्रो जीवनशैलीले हामीलाई लामो समयसम्म स्वस्थ रहन मद्दत गर्दछ । अब वैज्ञानिकहरू नयाँ प्रविधिले हाम्रो मस्तिष्कको बुढ्यौली प्रक्रियालाई ढिलो गर्न मद्दत गर्ने र उमेर बढ्दै जाँदा हाम्रो मस्तिष्कमा के हुन्छ भन्ने रेकर्ड राखेर पत्ता लगाउने प्रयास गरिरहेका छन् ।
वैज्ञानिकहरू हाम्रो उमेर बढ्दै जाँदा हाम्रो मस्तिष्कमा के हुन्छ भनेर जान्न खोजिरहेका छन् । आधुनिक प्रविधिले हाम्रो मस्तिष्कको बुढ्यौली घटाउन मद्दत गर्छ कि सक्दैन ?
नेदरल्याण्डमा जन्मिएकी ७६ वर्षीया महिला मगाइके र उनका पति टम अमेरिकाको लस एन्जलसबाट एक घण्टा टाढा रहेको लोमा लिन्डामा बस्छन् । एक बिहान उसले मलाई ब्रेकफास्टमा स्वागत गर्यो । चिया बीउ, दलिया र जामुन बिहानको खाजामा दिइयो । कुनै चिनी प्रशोधित खाना र कफी दिइएको छैन । नाश्ता पनि लोमा लिन्डा जस्तै शुद्ध थियो ।
डाक्टरहरु के भन्छन् ?
लोमा लिन्डा संसारको तथाकथित ब्लू जोन स्थानहरू मध्ये एकको रूपमा चिनिन्छ, जहाँ मानिसहरू औसत आयु भन्दा लामो बाँच्छन् । यो सहरको सेभेन्थ-डे एडभेन्टिस्ट समुदाय हो जुन सबैभन्दा लामो समयसम्म बाँचेको छ । यी मानिसहरू सामान्यतया रक्सी र क्याफिन उपभोग गर्दैनन् । शाकाहारी र शाकाहारीहरूले चीजहरू खान्छन् र आफ्नो शरीरको हेरचाह गर्नु धार्मिक कर्तव्य मान्छन् । उनी यसलाई आफ्नो ‘स्वास्थ्य सन्देश’ भन्छन् र यसले शहरभरि उनको पहिचान कमाएको छ ।
यो सहर लामो समयदेखि यहाँका मानिसहरू कसरी लामो जीवन बाँच्छन् भन्ने अनुसन्धानको विषय बनेको छ । लोमा लिन्डा युनिभर्सिटीका प्रोफेसर डा. ग्यारी फ्रेजरले सेभेन्थ-डे एडभेन्टिस्ट समुदायका मानिसहरूले लामो आयु मात्र नभई ‘स्वास्थ्य अवधि’ बढेको बताउछन् । महिलाले चारदेखि पाँच वर्ष थप स्वस्थ जीवन बाँच्छन् र पुरुषहरू थप सात वर्ष बाँच्छन्।
टम र मगाइके जीवनको अन्त्यमा सहरमा बस्न आएका थिए तर अहिले दुवै समुदायमा दृढतापूर्वक एकीकृत भएका छन् । लोमा लिन्डा कुनै ठूलो गोप्य कुरा होइन, यहाँका मानिसहरू केवल स्वस्थ जीवन बाचिरहेका छन् र उनीहरूलाई स्वस्थ जीवनको धर्म प्रदान गर्ने समुदायको कदर छ । मानिसहरूलाई अक्सर स्वस्थ जीवन, कन्सर्ट र व्यायाम बारे जानकारी दिइन्छ ।
जुडी यहाँको एउटा भवनमा ११२ जनासँग बस्छिन् । जुडीले बीबीसीलाई भनिन्- भवनमा सधैं मुटु र दिमाग खोल्ने कुराकानीहरू भइरहेका छन् । तपाईँको दिमागको लागि सामाजिक हुनु कत्तिको महत्त्वपूर्ण छ भनेर मैले कहिल्यै बुझिन । यो बिना तपाईको दिमाग संकुचित हुन्छ ।’
विज्ञानले लामो समयदेखि सामाजिक अन्तरक्रियाका फाइदाहरू पहिचान गरेको छ । तर अब यो पत्ता लगाउन सम्भव छ कि कसको मस्तिष्क अपेक्षित भन्दा छिटो बुढो छ ताकि भविष्यमा ट्र्याक गर्न र उपचार गर्न सकिन्छ । प्रविधिको बदलिँदो संसारमा एआई र डाटाको सहयोगले चिकित्सा क्षेत्रमा पनि मद्दत गर्नेछ ।
के भन्छन् मस्तिष्क अनुसन्धान गर्ने वैज्ञानिक ?
क्यालिफोर्नियामा रहेका मस्तिष्क स्वास्थ्यको अनुसन्धान गर्ने वैज्ञानिक र विज्ञहरूले मस्तिष्कको बुढ्यौली प्रक्रियालाई परिवर्तन गर्न सक्छौं कि गर्दैन भनेर पत्ता लगाउने प्रयास गरिरहेका छन् ।
दक्षिणी क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालयका जेरोन्टोलोजी र कम्प्युटेशनल जीवविज्ञानका सहयोगी प्रोफेसर आन्द्रेई इरिमियाले हाम्रो दिमागको उमेर अनुमान गर्ने र तिनीहरूको गिरावटको भविष्यवाणी गर्ने कम्प्युटर मोडेलहरू प्रस्तुत गरे ।
उनले एमआरआई स्क्यान, १५ हजार मस्तिष्कको डाटा र आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको सहयोगमा तयार पारेका थिए । ताकि स्वस्थ बुढ्यौली मस्तिष्क र डिमेन्सिया जस्ता रोग प्रक्रियाबाट पीडित मस्तिष्क बुझ्न सकिन्छ ।
उनले भने, यो ढाँचाहरू हेर्नको लागि राम्रो तरिका हो जुन हामी मानव रूपमा थाहा छैन तर एआईले यो पत्ता लगाउन सक्ने विश्वास धेरैले व्यक्त गरेका छन् । निजी कम्पनीहरूले प्रविधिको व्यापारीकरण गरिरहेका छन्
निजी कम्पनीहरू पनि यो प्रविधिको व्यवसायीकरणमा लागेका छन् । ब्रेनी नामको निजी कम्पनीले विश्वभरका विभिन्न क्लिनिकमा यी सेवाहरू उपलब्ध गराउँदै आएको छ । कम्पनीका संस्थापक ओवेन फिलिप्सले भविष्यमा मानिसहरुलाई एमआरआई गराउन सहज हुने बताए ।
उनले भने, ‘मानिसहरूलाई एमआरआई लिन सजिलो हुँदै गइरहेको छ र उनीहरूले उत्पादन गर्ने छविहरू धेरै राम्रो हुँदै गइरहेका छन्। म त्यहाँ मूर्ख बन्न चाहन्न, तर टेक्नोलोजी यस्तो ठाउँमा पुग्दैछ जहाँ हामी चीजहरू पहिले भन्दा धेरै पहिले देख्न सक्षम छौं र यसको मतलब एआई मार्फत हामी बिरामीको के भइरहेको छ भनेर बुझ्न सक्छौं ।’
पछिल्लो २०० वर्षमा रोगहरू बढे
गत २०० वर्षमा आयुमा भएको नाटकीय वृद्धिले धेरै उमेर सम्बन्धी रोगहरूलाई जन्म दिएको छ । यदि हामी सबै लामो समयसम्म बाँच्यौं भने, डिमेन्सियाले हाम्रा सबै ढोकाहरू ढकढकाउन सक्छ ।
प्रोफेसर इरिमियाका अनुसार यो एक सिद्धान्त हो जुन धेरै मानिसहरु द्वारा अनुसन्धान गरिएको छ, यद्यपि यो प्रमाणित भएको छैन । उनले यसको उद्देश्य पछि जीवन प्रत्याशा सम्म डिमेन्सिया ढिलाइ गर्ने तरिका खोज्नु रहेको बताए । यी सबैले हामीलाई त्यहाँ फिर्ता लैजान्छ जहाँ हरेक वैज्ञानिक र डाक्टर, साथै ब्लू जोनर्सले जीवनशैली महत्त्वपूर्ण छ भनी भन्छन् ।
राम्रो आहार, शारीरिक र मानसिक रूपमा सक्रिय हुनु र खुसी हुनु हाम्रो मस्तिष्कको आयु बढाउन महत्त्वपूर्ण छ । क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, बर्कलेका न्यूरोसाइन्स र मनोविज्ञानका प्रोफेसर म्याथ्यु वाकरका अनुसार यी सबै बाहेक अर्को महत्त्वपूर्ण कारक निद्रा हो । उनी भन्छन्- तपाईंको दिमाग र शरीरको स्वास्थ्य पुनर्स्थापना गर्न दिनको सबैभन्दा प्रभावकारी कुरा निद्रा हो ।
तपाईंको मस्तिष्कको कुनै पनि कार्य छैन जुन तपाईं सुत्दा राम्रो हुँदैन, वा तपाईंलाई पर्याप्त निद्रा नपर्दा खराब हुन्छ ।’ सुत्ने बानीमा हुने परिवर्तन पनि डिमेन्सियासँग जोडिएको हुन्छ ।’
निद्रामा विशेषज्ञको राय के छ ?
प्रोफेसर वाकरले भने, ‘यो ६० वा ७० वर्षको उमेरमा मात्रै देखिँदैन, तर यो ३० वर्षको उमेरमा पनि सुरु हुन सक्छ । त्यसैले, निद्रा ट्र्याकिङको माध्यमबाट हामीले राम्रो स्वास्थ्यको नमुना बन्न सक्छौँ ।’ सान फ्रान्सिस्कोको बाहिरी भागमा रहेको बायोटेक कम्पनी फौना बायोले जाडोको गहिरो निद्राको समयमा र पछि गिलहरीहरूको डेटा सङ्कलन गरिरहेको छ ।
यस अवस्थामा, गिलहरीहरूको शरीरको तापक्रम घट्छ र तिनीहरूको मेटाबोलिक दर सामान्य भन्दा एक प्रतिशत मात्र कम हुन्छ ।
यस समयमा, गिलहरीहरूले न्यूरोन्सलाई पुन: उत्पन्न गर्न र तिनीहरूको दिमागमा हराएको जडानहरू पुन: स्थापित गर्न फेला पारेको छ । कम्पनीको उद्देश्य यस्तो औषधि बनाउनु हो जसको माध्यमबाट यसले मानिसमा यो कार्य दोहोर्याउन सक्छ ।
के उपचार र डिप्रेसनले पनि डिमेन्सियाको जोखिम बढाउँछ ?
यदि उपचार गरिएन भने, डिप्रेसनले डिमेन्सियाको जोखिम पनि बढाउँछ । स्ट्यानफोर्ड युनिभर्सिटीका प्रोफेसर लीन विलियम्सले एमआरआई स्क्यान प्रयोग गरेर मस्तिष्कमा अवसादका केही प्रकारका प्रभावहरू बुझ्ने तरिका पत्ता लगाएका छन् ।
यसले वैज्ञानिकहरूलाई डिप्रेसन जस्ता मानसिक रोगहरू बुझ्न मद्दत गर्न सक्छ । यसले बिरामीको उपचार कसरी भइरहेको छ भनी बताउन पनि सक्छ ।
ब्रायन जोन्सन जस्ता धेरै कम मानिसहरु छन् जो लामो आयु प्राप्त गर्न विज्ञानमा भर परेका छन् । ब्रायन जोनसन एक व्यापारी हुन् जसले आफ्नो जैविक उमेर परिवर्तन गर्न लाखौं खर्च गरिरहेका छन् ।
त्यहाँ दर्जनौं सप्लिमेन्टहरू छन्, दिनको १९ घण्टासम्म उपवास बस्ने, विभिन्न प्रकारका कसरतहरू र विभिन्न प्रकारका (कहिलेकाहीं विवादास्पद) उपचारहरू छन् जुन उसले आफ्नो उमेरलाई उल्टाउने आशा गर्छ । तर लोमा लिन्डा निवासी १०३ वर्षीय मिल्ड्रेडले जोड दिएका छन्, ‘तपाईले आफ्नो आहारमा धेरै सावधान रहनु आवश्यक छ ।’
-बिबिसीबाट