मोरङ / नेपालमा पछिल्लो समय रेविज रोगका कारण मानिसको मृत्युको घटनाहरू फेरी सतहमा आउन थालेका छन्। विशेष गरी कुकुरको टोकाइपछि समयमै उपचार नपाउँदा वा सुई नलगाउँदा रेविजको संक्रमणले ज्यान जाने खतरा अत्यन्त उच्च हुने गर्दछ। अझैपनि रेविजबारे आम नागरिकमा आवश्यक चेतना र स्वास्थ्य सेवा पहुँचको अभावले गर्दा वर्षेनी दर्जनौँ मानिसहरू यसको सिकार बन्ने गरेका छन्।
रेविज के हो?
रेविज एक प्रकारको भाइरल रोग हो, जुन मुख्य रूपमा संक्रमित जनावरको टोकाइ वा चाटाइबाट मानिसमा सर्ने गर्दछ। एक पटक लक्षण देखापछि यसको उपचार सम्भव नहुने भएकाले यसलाई १००% निवारणीय तर १००% घातक रोगको रूपमा चिनिन्छ।
संक्रमणको स्रोत
नेपालमा रेविज संक्रमणको मुख्य स्रोत कुकुर हो। तर यसबाहेक बिरालो, बाँदर, स्याल, बाघ, ब्वाँसो जस्ता अन्य स्तनधारी जनावरहरू पनि रेविजको स्रोत बन्न सक्छन्। सरकारी तथ्यांक अनुसार, नेपालमा रेविजको करिब ९८% घटना कुकुरको टोकाइसँग सम्बन्धित हुन्छ।
लक्षणहरू
रेविजको प्रारम्भिक लक्षणहरू सामान्य ज्वरो, टाउको दुखाइ, कमजोरी, वा टोकिएको स्थानमा जलन वा झनझनाहटको रूपमा देखिन्छ। केही दिनपछि बिरामीमा बेचैनी, पानी देख्दा डर लाग्ने , हावा वा आवाजले डर लाग्ने, झड्का लाग्ने, बेहोस हुने, र अन्ततः मृत्यु हुने गर्दछ।
रोगको फैलावट र अवस्थिति
विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार, हरेक वर्ष करिब ५९,००० मानिसको मृत्यु रेविजका कारण हुने गर्दछ, जसमा सबैभन्दा धेरै संख्यामा दक्षिण एसिया र अफ्रिकाका देशहरू पर्दछन्। नेपालमा पनि हरेक वर्ष १०–२० जनाको मृत्यु रेविजका कारण हुने गर्दछ। यद्यपि, धेरै घटना ग्रामीण क्षेत्रमा हुने र रिपोर्ट नहुने हुँदा वास्तविक संख्या अझ बढी हुनसक्ने अनुमान छ।
रोकथामका उपायहरू
रेविज पूर्ण रूपमा रोकथाम गर्न सकिने रोग हो, तर यसको लागि सावधानी र सजगता अत्यावश्यक हुन्छ। रेविजको रोकथामका लागि निम्न उपायहरू महत्वपूर्ण छन्ः
जनावरलाई खोप लगाउनुः कुकुर, बिरालो जस्ता घरपालुवा जनावरलाई नियमित रूपमा रेविजविरुद्धको खोप लगाउनु पर्दछ।
टोकाइपछि तुरुन्त उपचारः संक्रमित जनावरले टोकेमा तुरुन्तै साबुनपानीले घाउ सफा गर्नु र नजिकको स्वास्थ्य केन्द्रमा गईहाल्नुपर्छ
सडक कुकुरको संख्या नियन्त्रणः स्थानीय निकायहरूद्वारा सडक कुकुरको बन्ध्याकरण, खोप अभियान तथा व्यवस्थापन गर्नु महत्त्वपूर्ण छ।
सार्वजनिक सचेतनाः विद्यालय, सामुदायिक तह र मिडियामार्फत रेविजसम्बन्धी जनचेतना फैलाउनु अत्यावश्यक छ।
भविष्यको बाटो
रेविज जस्तो रोकथाम गर्न सकिने रोगबाट मानिसको मृत्यु हुनु मानवताविरुद्धको विडम्बना हो। नेपाल सरकारले सन् २०३० सम्ममा रेविज शून्य गर्ने लक्ष्य लिएको छ। यो लक्ष्य प्राप्त गर्न निम्न कार्यहरू जरुरी छन्ः
गाउँ–शहर सबै क्षेत्रमा खोपको पहुँच विस्तार
विद्यालय पाठ्यक्रममा रेविज र कुकुर व्यवस्थापनसम्बन्धी शिक्षा समावेश
स्थानीय तहको सक्रिय सहभागिता
अन्तर मन्त्रालयीय सहकार्य